Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών

Καταγόμενος από αγροτική οικογένεια του θέματος της Μακεδονίας, κατά μία εκδοχή αρμενικής καταγωγής, ο Βασίλειος ανήλθε μέχρι το αξίωμα του παρακοιμώμενου και στέφθηκε συναυτοκράτωρ το 866. Λίγο αργότερα με τη δολοφονία του Μιχαήλ Γ΄ έμεινε μόνος κυρίαρχος του θρόνου (24 Σεπτεμβρίου 867). Ο Βασίλειος Α΄ βασίλευσε μέχρι το 886 ιδρύοντας τη δυναστεία των Μακεδόνων (867-1056).
Η ζωή του Βασιλείου Α΄ σημειώνεται ως υπόδειγμα κοινωνικής κινητικότητας. Οι πηγές δίνουν έμφαση στον τρόπο κοινωνικής ανόδου του, μολονότι δεν συμφωνούν απόλυτα στις λεπτομέρειες. Το κοινό στοιχείο ωστόσο είναι ότι ο Βασίλειος επιδίωξε την κοινωνική και οικονομική άνοδο μέσω της ένταξής του στην υπηρεσία κάποιου ευγενή ή/και αξιωματούχου. Έτσι, σύμφωνα με μία εκδοχή, υπηρετούσε αρχικά τον στρατηγό του θέματος Μακεδονίας, Τζάντζη. Με την έλευσή του στην Κωνσταντινούπολη εισήλθε στην υπηρεσία του παραμονάριου ή ηγούμενου της μονής Αγίου Διομήδους, για να μεταπηδήσει από εκεί (κατά μία παραλλαγή με την μεσολάβηση ενός ιατρού, αδελφού του παραμονάριου) στο προσωπικό του συγγενή του καίσαρα Βάρδα και συνεπώς συγγενή της δυναστείας του Αμορίου, του Θεοφίλου ή Θεοφιλίτζη, και να τον προσέξει ο ίδιος ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ κατά τη διάρκεια κυνηγιού. Στις πηγές αναδεικνύεται η επιδεξιότητα του Βασιλείου στο χειρισμό των ίππων αλλά και η σωματική του διάπλαση με την οποία κέρδιζε τις εντυπώσεις, αφενός, αλλά και οι δεσμοί κοινωνικής ανόδου που σφυρηλάτησε (αδελφοποιίας, υιοθεσίας) προκειμένου να βελτιώσει τη θέση του. Μία από τις ιστορίες διηγείται πως κατά την επίσκεψη του Θεοφιλίτζη στην Πελοπόννησο, η αρχόντισσα Δανηλίς παραχώρησε στον Βασίλειο μεγάλο μέρος από τον πλούτο της. Αυτό επέτρεψε στον ίδιο να δημιουργήσει την δική του περιουσία επενδύοντας σε αγορά γης στη Μακεδονία, εντασσόμενος έτσι στην κατηγορία των «γεωργών», και να δημιουργήσει επίσης τον δικό του κύκλο υπηρετών και εμπίστων. Από το σημείο αυτό η θέση του σε σχέση με τους προηγούμενους άρχοντες δεν είναι ξεκάθαρη, αλλά πλέον δεν μπορεί να γίνεται λόγος για τον «υπηρέτη» Βασίλειο. Όταν ο Βασίλειος πέρασε στην βασιλική υπηρεσία εντάχθηκε στους βασιλικούς στράτορες, πιθανώς και στην Εταιρεία, τη βασιλική σωματοφυλακή. Αναφέρονται επίσης ως σταθμοί στη σταδιοδρομία του ο σχετικά υψηλός τίτλος του σπαθαροκανδιδάτου και το αξίωμα του κόμητος του στάβλου. Το 865 προήχθη σε παρακοιμώμενος, παρά το γεγονός ότι το αξίωμα αυτό απονεμόταν κανονικά σε ευνούχους, και έτσι ερχόταν σε άμεση και καθημερινή επαφή με τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄. Γύρω στο 866 η επιρροή του Βασιλείου στην αυλή ήταν τόσο μεγάλη, που του επέτρεψε να οργανώσει τη δολοφονία του καίσαρα Βάρδα. Με αυτόν τον αιματηρό τρόπο ο Βασίλειος Α΄ άνοιξε το δρόμο για το θρόνο, και για τη δολοφονία του ίδιου του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, για τα πραγματικά κίνητρα των δολοφονιών όμως δεν μπορούν να διατυπωθούν βέβαια συμπεράσματα, καθώς η προσπάθεια δικαίωσης του Βασιλείου αμαυρώνει την εικόνα του Μιχαήλ Γ΄ σε τέτοιο σημείο, ώστε είναι αδύνατον να διαχωριστεί η αλήθεια από τη φήμη, το λογοτεχνικό ή το πολιτικό κατασκεύασμα.
Στα βυζαντινά χρονικά δεν υπάρχει επιχείρηση εξευγενισμού μεγαλύτερη από αυτή που στήθηκε για τον Βασίλειο Α΄, γεγονός που προδίδει την μεγάλη αμηχανία των συγχρόνων του για την σκοτεινή και άσημη καταγωγή του. Έτσι, η βιογραφία που αφιερώθηκε σε αυτόν, ο «Βίος Βασιλείου», ξεκινά την αφήγηση υποστηρίζοντας πως ο Βασίλειος ήταν από την πλευρά του πατέρα του απόγονος των Αρσακιδών της Περσίας και από την μητέρα του απόγονος του μεγάλου Κωνσταντίνου, κι έτσι «καυχιόταν για την λαμπρότητα του μεγάλου Αλεξάνδρου». Σύμφωνα με σύγχρονες πηγές, ο δημιουργός αυτής της παράδοσης ήταν ο ίδιος ο πατριάρχης Φώτιος. Ακολουθώντας τα αγιολογικά πρότυπα, ο βιογράφος του 10ου αι. αποδίδει στον Βασίλειο αρετές και σημεία που υποδείκνυαν το λαμπρό του μέλλον ήδη από την παιδική ηλικία. Έτσι, η περίπου ιεραποστολική δράση της οικογένειάς του κατά την αιχμαλωσία της στη Βουλγαρία, το μήλο (σύμβολο της σφαίρας εξουσίας) που του έδωσε ο Βούλγαρος βασιλεύς, η αναγνώριση από ιερείς ή μοναχούς, τα προφητικά όνειρα, ολόκληρη η ιστορία της Δανηλίδος αλλά και η επίδειξη της ρώμης και της επιδεξιότητας του Βασιλείου έχουν μία θέση στις ιστορικές αφηγήσεις και βασίζονται σε αναγνωρίσιμα πρότυπα της αρχαιότητας και του χριστιανισμού.
Ο Βασίλειος Α΄ αποδείχθηκε ένας από τους σημαντικότερους βασιλείς του Βυζαντίου και η δυναστεία του υπήρξε η δεύτερη μακροβιότερη μετά τη δυναστεία των Παλαιολόγων. Συνέχισε την πολιτική και πολιτιστική επέκταση του Βυζαντίου στον βορειο-βαλκανικό αλλά και στον κυρίως ελλαδικό χώρο (μέσω προσηλυτισμού στον χριστιανισμό ξένων πληθυσμιακών ομάδων) που είχε ξεκινήσει επί της δυναστείας του Αμορίου και προσπάθησε να αντιμετωπίσει την επέκταση των Αράβων στην Ιταλία με συμμαχίες με τον Φράγκο βασιλέα και τους πάπες της εποχής. Εξίσου σημαντικοί ήταν οι πόλεμοί του προς τα ανατολικά κατά των Αράβων, με μεγαλύτερη επιτυχία του την εκμηδένιση της δύναμης των Παυλικιανών (872). Ως βασιλεύς ο Βασίλειος Α΄ εξαίρεται για την φιλανθρωπία του και τη γενναιοδωρία του προς μοναστικά και φιλανθρωπικά ιδρύματα, για τη συμπάθεια του προς τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, ιδιαιτέρως τους αγρότες, αλλά και για το μεγάλης κλίμακας οικοδομικό του πρόγραμμα. Η σημαντικότερη συνεισφορά του ωστόσο παραμένει το νομοθετικό του έργο σε σαράντα βιβλία, το οποίο ατυχώς δεν σώζεται, του οποίου σήμερα θεωρείται ότι τμήμα υπήρξε Εισαγωγή του Φωτίου, που άνοιξε το δρόμο για τη μεγάλη κωδικοποίηση των νόμων του Λέοντος Στ΄, τα Βασιλικά.