Ορισμός των δυνατών

Το κείμενο προέρχεται από Νεαρά του αυτοκράτορα Ρωμανού Α΄ Λακαπηνού και χρονολογείται στο έτος 934. Λίγα χρόνια μετά την έκδοση της πρώτης Νεαράς, που απαγόρευε την είσοδο των «δυνατών» σε κοινότητες χωρίων στις οποίες δεν είχαν ήδη κτήματα, αλλά και τις οποιεσδήποτε συναλλαγές με οικονομικά ασθενέστερους γαιοκτήμονες με την εξαίρεση των συγγενών, ο αυτοκράτορας επανέρχεται στο ζήτημα. Αφορμή ήταν η αύξηση του φαινομένου της αγοράς κτημάτων των πενήτων στο διάστημα 928-934 συνεπεία του λιμού του έτους 927/8. Είναι επίσης πιθανόν ότι προέκυψε στο διάστημα αυτό η ανάγκη, η ομάδα των δυνατών να οριστεί εγγύτερα, ώστε να είναι άμεσα αναγνωρίσιμη από τους δικαστές που απένειμαν δικαιοσύνη στις επαρχίες, προκειμένου να μην υπάρχει αμφισβήτηση των δικαστικών αποφάσεων. Ο ορισμός που περιέχεται εδώ αναφέρεται στους δυνατούς με βάση τα εξωτερικά κοινωνικά τους χαρακτηριστικά και αποτελεί καινοτομία της νομοθεσίας. Κοινό χαρακτηριστικό όσων ανήκαν τους δυνατούς είναι η άσκηση εξουσίας, την οποία χρησιμοποιούν για την αύξηση της περιουσίας τους. Το γεγονός ότι κατείχαν αξίωμα ή τίτλο τους έκανε άμεσα αναγνωρίσιμους στο κοινωνικό σύνολο. Σε αυτή την ομάδα λοιπόν που αποτελεί φορέα εξουσίας το κράτος εντοπίζει την κοινωνική απειλή. Οι δυνατοί ορίζονται έτσι ως αυτοί που συγκεντρώνουν πολιτική ή στρατιωτική ή εκκλησιαστική εξουσία στα χέρια τους μέχρι τη βαθμίδα των διοικητών της βασιλικής περιουσίας (εὐαγῶν ἢ βασιλικῶν οἴκων), είτε ως αξιωματούχοι είτε ως τιτλούχοι, εκ των οποίων αυτοί στην ανώτερη βαθμίδα των μαγίστρων και των πατρικίων αναφέρονται ως «περιφανεῖς». Το κείμενο επισημαίνει την χρησιμοποίηση «παρενθέτου προσώπου» για να διευκολυνθούν οι συναλλαγές, το οποίο μπορεί να είναι είτε «οἰκεῖος» είτε «πρόσωπο» που προέρχεται από το προσωπικό διαχείρισης της βασιλικής περιουσίας. Οι πράξεις αλλαγής κυριότητας κτημάτων των κοινοτήτων χωρίων κηρύσσονται κατόπιν τούτου άκυρες και τα κτήματα επιστρέφονται χωρίς αποζημίωση είτε στους προκατόχους, είτε στους συγγενείς, είτε και στην ίδια την κοινότητα χωρίου, και μάλιστα μαζί με τη σοδειά (μετὰ τῆς προσγινομένης καλλιεργείας), όρος που εδώ επέχει τη θέση προστίμου. Η τύχη των «πενήτων» αφού άφηναν τα κτήματά τους ήταν γνωστή: είτε γίνονταν «οἰκέται», δηλαδή εισέρχονταν στην υπηρεσία άλλων, είτε εργάζονταν ως μισθωτοί εργάτες (μισθαρνοῦντες), είτε ακόμα ακολουθούσαν έναν περισσότερο τυχοδιωκτικό βίο συμμετέχοντας ακόμα και σε επαναστάσεις. Παρά τις διακηρύξεις στο προοίμιο της Νεαράς περί φιλανθρωπίας και διάθεσης προστασίας των πενήτων (ibid., 3.8-23), στο κείμενο αποκαλύπτεται πως το φαινόμενο της απορρόφησης των κτημάτων των πενήτων είχε ως αποτέλεσμα την πληθυσμιακή αποψίλωση των επαρχιών, την ελλιπή συντήρηση υπηρεσιών που είχαν σχέση με το στρατό μέσω της φορολογίας (συντέλεια) και την μείωση των δημοσίων εσόδων. Ιδιαίτερη μνεία στην πολιτική «ἀσφάλεια» στο κείμενο έχει σχέση με την κοινωνική αναταραχή που μπορούσε να επέλθει εφόσον κατά τους ιθύνοντες επηρεάζονται από αυτά τα φαινόμενα μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες (πλῆθος). Με αυτή την έννοια βεβαίως οι «ἐχόμενοι τῆς πολιτικῆς ἀσφαλείας» είναι όλοι αυτοί οι οποίοι ασχολούνται με την πολιτική διοίκηση και μεριμνούν για την ομαλή λειτουργία της πολιτείας.