Ἀπογραφὴ και ἐξίσωσις ή ἱκάνωσις

Οι διαδικασίες αυτές είναι σχετικές μεταξύ τους. Απογραφή ή αναγραφή είναι η καταμέτρηση της επιφάνειας των κτημάτων και της επιβολής του φόρου που αντιστοιχεί σε αυτά, τα οποία καταγράφονται στα φορολογικά κατάστιχα ανά φορολογούμενο (στίχος). Η διαδικασία αντιστοίχισης της ποσότητας της γης προς την ποσότητα του φόρου που καταβάλλει ο ιδιοκτήτης αποκαλείται «ἐξίσωσις» ή «ἱκάνωσις» και το πρακτικό της αποτέλεσμα ήταν η αποκάλυψη των τυχόν επεκτάσεων ή καταπατήσεων των καλλιεργητών, η ανακάλυψη δηλαδή «περίσσειας» γης, η οποία συνήθως κατάσχονταν από το δημόσιο. Τις περιοδικές και τακτικές απογραφές ιδιοκτησίας εκτελούσαν υψηλόβαθμοι υπάλληλοι του λογοθεσίου του γενικού, επόπτες ή αναγραφείς ή εξισωτές.
Στις ποσότητες αυτές (γης και φόρου) που προέκυπταν από την απογραφή εφαρμοζόταν επίσης η μέθοδος της «επιβολής», η οποία έδινε το ποσό του φόρου που αντιστοιχεί σε έναν μόδιο (περίπου ένα στρέμμα) γης. Η διαφορά της τιμής της επιβολής από απογραφή σε απογραφή μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα τη μεταβολή της σε περίπτωση αύξησης των περιουσιακών στοιχείων των φορολογουμένων ή σε περίπτωση εύρεσης κλασματικών γαιών. Σε περίπτωση μη εφαρμογής κατάσχεσης, δηλαδή στην περίπτωση «περιορισμού» και «παράδοσης» των κτημάτων που εφαρμόζεται με αυξανόμενο ρυθμό από τον 11ο αι., η μέθοδος οδηγεί σε κατοχύρωση των καταπατημένων εκτάσεων στην ιδιοκτησία του καρπωτή, εξέλιξη η οποία ευνοούσε κατεξοχήν τους μεγάλους γαιοκτήμονες.